Кумитаи рушди сайёҳии назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон
Сари Хосор- ганҷинаи сайёҳии Тоҷикистон
traveltajikistan.tj
Сари Хосор дар ҳайати Парки миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар масоҳати 3805 гектар доман паҳн намудааст. Парки табиии Сари Хосор бо мақсади ҳифзи намудҳои нодири набототу ҳайвонот ва рушди сайёҳӣ бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 25-уми октябри соли 2005 таъсис дода шудааст. Сари Хосор ба категоряи муҳофизатшавандаи ба танзим даровардашуда мансуб буда, барои ҳифзи гуногунии биологӣ ва ташкили сайёҳӣ пешбинӣ гардидааст. Сари Хосор мавзеи кӯҳӣ буда, релефи хеле мураккаб дорад. Баланди мутлақи қаторкӯҳҳо дар ин мавзеъ 1000-1500 метр аз сатҳи баҳрро ташкил медиҳанд, ки қуллаҳои онҳо дар баландии зиёда аз 300 метр қомат афрохтаанд. Сари Хосор бо обҳои мусаффо, чашмаҳои ҷушону шифобахш, ёдгориҳои таърихӣ, ҳайвоноту набототи нодир ва табиати гуворояш дар сар то сари мамлакат маълуму машҳур аст.
Чашмаҳо ва дарёҳо
Сари Хосор бо обҳои мусаффо, чашмаҳои ҷушону шифобахш, ёдгориҳои таърихӣ, ҳайвоноту набототи нодир ва табиати гуворояш дар сар то сари мамлакат маълуму машҳур аст. Бино ба маълумоти санҷидашудаи илмӣ дар Сари Хосор беш аз 200 чашма мавҷуд аст, ки ширину хуштаъм мебошанд. Минералнокии обҳои ин чашмаҳо аз 0.2 то 3.0 г/л-ро ташкил медиҳанд.
Шӯробдарё, ки яке аз шохаҳои дарёи Сурхоб (Қизилсӯ) ба шумор меравад, дарёи асосии мавзеи Сари Хосор мебошад. Ин дарё дар натиҷаи ба ҳам пайвастани Шиколдара ва Муллоконӣ номи Шӯробдарёро мегирад. Шӯробдарё, ки 70 км дарозӣ дорад, баҳорон серобу пуртӯғён аст ва тирамомҳу зимимстон камоб мегардад. Дарёчаҳои Тира, Сафедоб ва Обисафед рӯдҳои нисбатан калони ин водӣ ба ҳисоб мераванд, ки киштзорон ва табиати Сари Хосорро серобу сарсабз мегардонанд.
Шӯробдарё, ки яке аз шохаҳои дарёи Сурхоб (Қизилсӯ) ба шумор меравад, дарёи асосии мавзеи Сари Хосор мебошад. Ин дарё дар натиҷаи ба ҳам пайвастани Шиколдара ва Муллоконӣ номи Шӯробдарёро мегирад. Шӯробдарё, ки 70 км дарозӣ дорад, баҳорон серобу пуртӯғён аст ва тирамомҳу зимимстон камоб мегардад. Дарёчаҳои Тира, Сафедоб ва Обисафед рӯдҳои нисбатан калони ин водӣ ба ҳисоб мераванд, ки киштзорон ва табиати Сари Хосорро серобу сарсабз мегардонанд.
Шаршараи Пушти Боғ
Шаршараи Пушти Боғ бо номи Шаршараи Сари Хосор низ маъруф аст. Ин Шаршара аз фавораҳои оби мусаффо дар баландии 2010 метр аз сатҳи баҳр дар кӯҳҳои ҳамешасабзи кишвар табиати тоҷиконро зебо гардонида, оро медиҳад. Баландии Шаршара то 57 метрро ташкил менамояд.
| Ҳарорати ҳаво дар тобистон рӯзона то + 38 дараҷа ташкил карда, шабона бошад +15 дараҷа селсия гарм мебошад. Зимистонаш – 15-25 дараҷа селсия хунук мешавад. Шаршараи Сари Хосор дар Боғи табии Сари Хосор воқеъ буда, ҳамчун макони сайёҳии кишвар шинохта шудааст. Тибқи баҳодиҳиҳо ин Шаршара дар миқёси ҷумҳурӣ зеботарин шаршараи табиӣ эътироф гардидааст. Ин ёдгории нодири табиат дар деҳаи Мулоконии ҷамоати деҳоти Сари Хосор воқеъ мебошад. |
ЁДГОРИҲОИ БОТАНИКӢ
Ёдгориҳои ботаникии Сари Хосор вижагиҳои худро доранд. Аҳамияти онҳо аз нуқтаи назари илмӣ, маданӣ, таърихию зебоипарастӣ басо ҷолиб аст. Махсусан чинорҳои бисёрсолаи ин мавзеъ бисёр нодиранд. Тибқи тадқиқотҳои ботаникӣ чинорҳои кӯҳнаи мавзеи Даштаро, манзилгоҳи Шоҳ Неъматуллои Заробии Балҷувонӣ, мавзеи амбори Мусо ва деҳаи Дошмандӣ аз 200 то 1300 сол умр доранд.
Маслан, дар мавзеи Даштаро ду чинори кӯҳане ба қайд гирифта шудаанд, ки то ҳол сарсабзанд ва пажӯҳишҳои ботаникӣ исбот сохтааст, ки 1300- солаанд. Яке аз чинорҳо Ҷувоз ном дорад, ки солиёни зиёд дар дохили ковокии он ҷувоз ҷой дода шуда буд. Чинор дорои ковокии 5, 5 метр буда, бараш 3 метру 40 см ва баландии ковокии он 2 м 60 см-ро ташкил медиҳад. Баландиаш бошад, ба 35 метр ва ғафсии танаи он ба 9 метр мерасад.
Гузашта аз ин, чормағззорҳои мавзеи Сари Хосор ва деҳаи Дараи Мазор, тутзори мавзеи Сари Хосор ва Арчазори мавзеи Сари Хосор дорои дарахтони зиёди кӯҳансолу сарсабзе ҳастанд, ки аҳамияти калони таърихӣ, ботаникӣ ва экологӣ доранд ва сайёҳони зиёдеро ба ҳайрат овардаанд. Ҷамоаи ҷангалзори паҳнбарг ва ҷангалзори омехатаи мезофилӣ бо арчазор, аз ганҷинаҳои дигари ботаникии ин мавзеъ ба ҳисоб мераванд.
ҲАЙВОНОТИ НОДИР
Ба руйхати олами ҳайвоноти мавзеи Сари Хосор беш аз 2000 намуди ҳашарот, 4 намуд моҳиҳо, 24 намуд хазандагон, 130 намуд парандагон ва ширхӯрон шомил мешаванд. Дар ин минтақа ҳайвоноти нодире ҳам ба чашм мерасад, ки ба Китоби Сурхи Тоҷикистон дохил шудаанд ва ин ҳайвонот 31 намудро дарбар мегиранд.
Дар Сари Хосор аз 23 намуди ҳайвоноти ширхӯр 6 қатори онҳо ба чашм мерасанд, ки онҳо дарандагон, сумдорон, дастболон, заргӯшшаклон, хояндагон ва ҳашаротхӯрон мебошанд. Гусфанди кӯҳии бухороӣ (Уриал), бабри барфӣ, хирси малла ва мӯши паррон аз қабили ҳайвоноти камёфтест, ки ба Китоби Сурхи Тоҷикистон дохил карда шудаанд.
Парандагони нодир
Дар Сари Хосор 84 намуди синфи парандгон мавҷуданд, ки аз ин 9 намуд парандагони муқимӣ, 12 намуд парандагони кӯчанда, 18 намуд парандагони мавсимии лонагузор, 42 намуд парандагони мавсимӣ, 3 намуд парандагони аз дигар мавзеъҳо ба ин ҷо парвозкунанда мебошанд.
Намудҳои хоси ин парандагон асосан дар соҳили дарёҳои кӯҳӣ ва резишҳои онҳо маскан мегиранд. Ба ин гурӯҳи парандагон ҷури обии хотистарранг, мусичаи калон, зоғобӣ, дурроҷи сиёҳ, чархресак, сангобдаваки сафед, саъбаи сарсафед, чарғи думдароз ва мисли инҳо шомиланд. Ҳамчунин дар ҷангалҳо асосан дурроҷи холдор, эзорсурхаки сафедбол, булутбини арчагӣ, шонасарак, заргулдор, бедона, булбул, мусиҷчаи калон ва ғайра зиндагӣ мекунанд.
Парандагони нодири мавзеи Сари Хосор шоҳин, булбули туркистонии ғарбӣ, шимшул, заргулдори ҳиндӣ, кабк, харкафтар, мусичаи калони кӯҳӣ, товусаки биҳиштӣ, бургут, мурғи ҳумо, дуҷҷи обӣ, зоғобӣ ва ғайра шомил мешаванд.
Растаниҳо
Муайян гардидааст, ки дар ҳудуди мавзеи Сари Хосор 107 намуд ва зернамудҳои обсабзҳо, беш аз 1500 растаниҳои гулдор месабзанд. Ин растаниҳо намояндагони оилаҳои мураккабгулон, лабгулон, лубиёгиҳо, хӯшадорон, настариниҳо ва ғайраҳо мебошанд.
Инчунин Сари Хосор макони сабзиши 147 намуд растаниҳои эндемикӣ ва 2 намуд растаниҳои релектӣ мебошад. Олимони табиатшинос дақиқ кардаанд, ки дар Тоҷикистон 20 типи наботот мавҷуд аст, ки аз ин 12 типашро дар Сари Хосор вохӯрдан мумкин аст. Ҳамзамон 20 намуд набоботи нодире вомехӯранд, ки ба Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон (2015) дохил карда шудаанд.
Гиёҳҳои шифобахш
Дар ин минтақаи гуногунрелеф беш аз 200 намуди растаниҳои шифобахш ба қайд гирифта шудааст. Таҳлилҳои олимони соҳаи тиб нишон додааст, ки аксар намудҳои растаниҳои шифобахши Сари Хосор аз рӯйи таҷрибаҳои амалию анъанаҳои тибби халқӣ аз тарафи мардуми маҳал барои табобати маризиҳои гуногун истифода мешаванд. Бинобар ин, Сари Хосор дорои иқтидори бузурги сайёҳии табобатӣ низ ба шумор меравад. Гуногунии агробиологӣ, ҳашарот ва парандагони нодиру зебои ин минтақаи баландкӯҳ аз ҷаззобиятҳои дигари сайёҳӣ ҳастанд. Аз ҷумлаи гиёҳҳои шифобахши Сари Хосор ангат, чойкаҳак, пудина, бӯзбош, субинак (кокутӣ), ҷамбилак, бӯймодарон, явшон, зелол, зирк, зира ва монанди инҳо мебошанд.
Канданиҳои фоиданок
Сари Хосор мавзеи бойи кандиниҳои фоиданок низ ба ҳисоб рафта, тибқи ковишҳои геологӣ дар ин ҷо захираи сурб, рӯҳ, тилло, фосфор, ангишт, намак, оҳаксанг фаровон мебошад. Ҳанӯз замони Шӯравӣ олимон дар қабатҳои регсангҳо ва оҳаксангҳои дар жарфои 90-100 метр зуҳуроти гази табииро муайян намуданд. Ин захираҳои табиӣ аҳамияти баланди саноатӣ ва иқтисодӣ доранд, ки дар сурати равуои бемонеа дар чор фасли сол истихроҷи онҳо ба иқтисоди миллӣ таъсири амиқ мерасонад.
